Biện pháp

Tác dụng

So sánh

Tăng sự gợi hình, gợi cảm, sinh động, biểu hiện tư tưởng tình cảm sâu sắc.

•A như B

VD:

                       Cổ tay em trắng như ngà

               Đôi mắt em liếc như dao cau

                      Miệng cười như thể hoa ngâu

               Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.

                                                                          (Ca dao)

•A bao nhiêu B bấy nhiêu

VD:

                Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang

          Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu

               (Ca dao)

• A là B

VD:

               Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè

               Tỏa nằng xuống dòng sông lấp loáng.

               (Tế Hanh)

• A (giấu đi từ so sánh) B

VD:

               Bác ngồi đó, lớn mênh mông

Trời xanh biển rộng ruộng đồng non nước

Nhân hóa

Làm thế giới loài vật, cây cỏ…gần gũi với suy nghĩ, tình cảm của con người

Ví dụ: 

• Dùng những từ chỉ tính chất, hoạt động của người để biểu thị những tính chất, hoạt động của đối tượng không phải là người.

VD:

“Giấy đỏ buồn không thắm

Mực đọng trong nghiêng sầu”

(Vũ Đình Liên)

• Xem đối tượng không phải là người như con người để tâm tình trò chuyện.

VD:

“Trâu ơi, ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây trâu đấy ai mà quản công

Bao giờ cây lúa còn bông

Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn”

(Ca dao)

Ẩn dụ

Gợi hình, gợi cảm tinh tế

Ví dụ: “Trong đạn bom đổ nát

               Bừng tươi nụ ngói hồng”

                                                                                       (Vũ Duy Thông) 

Hoán dụ 

Tăng sự gợi hình, gợi cảm

VD: “Áo chàm đưa buổi phân li”

 (Tố Hữu)

-Hoán dụ là phương thức chuyển nghĩa bằng cách dùng một đặc điểm hay một nét tiêu biểu nào đó của một đối tượng để gọi tên chính đối tượng đó dựa vào mối quan hệ liên tưởng logic khách quan giữa hai đối tượng.

• Giống ẩn dụ tu từ, hoán dụ tu từ chỉ có một vế biểu hiện, vế được biểu hiện không phô ra.
• Tác dụng: Khiến đối tượng được miêu tả trở nên cụ thể, sinh động; gợi lên những cảm xúc thẩm mĩ trong nhận thức của người đọc.
• Một số mối quan hệ logic khách quan thường được dùng để cấu tạo nên hoán dụ tu từ.

• Quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng

VD: “Trước bộ óc vĩ đại tôi cúi đầu, trước trái tim vĩ đại tôi quì gối.”

                                                                                                      (W.Goeth)

• Quan hệ giữa bộ phận và toàn thể

VD:

                     “Một tay gây dựng cơ đồ

               Bấy lâu bể Sở song Ngô tung hoành”

(Nguyễn Du)

• Quan hệ giữa cái đựng và vật được chứa đựng

VD:

                        “Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông

                 Một người chin nhớ mười mong một người.”

(Nguyễn Bính)

• Quan hệ giữa dấu hiệu của sự vật, hiện tượng và sự vật, hiện tượng

VD:

“Áo trắng hỡi thuở tìm em không thấy

Nắng mênh mang mấy nhịp Tràng Tiền

Em rất thật mà nắng thì hư ảo

Mặt trời lên từ phía nón em nghiêng”

(Thu Bồn)

Điệp ngữ

Nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh

• Là biện pháp lặp đi lặp lại những từ ngữ nào đó nhằm mục đích mở rộng, nhấn mạnh ý nghĩa hoặc gợi ra những cảm xúc trong lòng người đọc.
• Phân loại;

Điệp ngữ nối tiếp (từ được lặp lại nối tiếp)

VD:

“Cùng trông lại mà cũng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngắt một màu

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai

(Đoàn Thị Điểm)

Điệp ngữ cách quãng (từ được lặp lại có ngăn cách bởi các từ khác)

VD:

Bố em đi cày về

Đội sấm

Đội chớp

Đội cả trời mưa!

(Trần Đăng Khoa)

Liệt kê

Diễn đạt đầy đủ, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay tư tưởng tình cảm

“Người có tính khiêm tốn thường hay tự cho mình là kém, còn phải phấn đấu thêm, trau dồi thêm, cần được trao đổi, học hỏi nhiều thêm nữa…”

(Trích Tinh hoa xử thế, Lâm Ngữ Đường, Ngữ văn 7, tập 2, NXB 

Giáo dục, 2015, tr.70 – 71)

Từ tượng hình

Từ tượng thanh

Tính sinh động, giá trị biểu cảm cao

Ví dụ: móm mém, xồng xộc, vật vã, rữ rượi, xộc xệch, sòng sọc..

Ví dụ: hu hu, ư ử .

Nói quá/ thậm xưng

Nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng biểu cảm

“Thò tay mà ngắt ngọn ngò

Thương em đứt ruột giả đò ngó lơ.”

(Ca dao)

Câu hỏi tu từ

Bộc lộ, xoáy sâu cảm xúc (có thể là những băn khoăn, ý khẳng định…)

“Mình về mình có nhớ ta”

Việt Bắc – Tố Hữu

Nói giảm

Làm giảm nhẹ đi ý muốn nói (đau thương, mất mát) nhằm thể hiện sự trân trọng

“Bác Dương thôi đã thôi rồi !

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”

Khóc Dương Khuê – Nguyễn Khuyến

Đảo ngữ

Nhấn mạnh, gây ấn tượng sâu đậm về phần được đảo lên

Ví dụ: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”

Tây Tiến

Chơi chữ

Chơi chữ là BPTT lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước… làm câu văn hấp dẫn và thú vị.

Tương phản/ đối lập

Là cách sử dụng từ ngữ đối lập, trái ngược nhau để tăng hiệu quả diễn đạt

Phép tương phản (cũng gọi là đối lập) trong nghệ thuật là việc tạo ra những cảnh tượng, hành đông, tính cách trái ngược nhau để làm nổi bật một ý tưởng hoặc tư tưởng của tác giả.

“Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo”

Việt Bắc – Tố Hữu

Phong cách ngôn ngữ

Đặc trưng

PCNN sinh hoạt

tính cụ thể, tính cảm xúc, tính cá thể

Ví dụ: Đức Phổ 25/7/69

 Ba má và gia đình yêu thương. Con viết thư này giữa tiếng phản lực gào xé không gian…Chiều nay con đang chạy càn, bọn địch ở cách con chừng hai mươi phút đi bộ. Con xách giỏ ra đi, chiếc giỏ nhựa trong một cái võng dù, một hộp dụng cụ cấp cứu, một chiếc ống nghe, một bộ quần áo, một cái túi transitor. Với bấy nhiêu con có thể ở đâu cũng được rồi. Chạy càn nhưng vẫn rất đàng hoàng, vẫn đôi dép nhựa (như dép Trung Quốc các cô Hà Nội thường đi), vẫn bộ quần áo và một chiếc áo mưa bằng thứ nilon đắt tiền…Con đi ung dung trên con đường mặc cho những chiếc trực thăng rà trên đầu..

                                                       (Trích nhật ký của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm)

PCNN nghệ thuật

tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hóa