Buổi 1: CA DAO - DÂN CA
GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ CA DAO - DÂN CA
A MUÏC TIEÂU CAÀN ÑAÏT: Giuùp hoïc sinh:
1-Kiến thức: Qua chuyeân ñeà caùc em ñöôïc oân taäp, naém chaéc caùc hình töôïng vaên hoïc daân gian: caùc noäi dung cô baûn cuûa ca dao – daân ca trong chöông trình Ngöõ vaên 7.
2-Kỹ năng: Caûm nhaän ñöôïc caùi hay, caùi ñeïp, caùc giaù trò ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa
ca dao – daân ca.
3-Thaùi ñoä: Giaùo duïc caùc em loøng yeâu thích ca dao – daân ca coå truyeàn vaø hieän ñaïi, yeâu thích vaø thuoäc caùc baøi ca dao thuoäc 4 noäi dung cô baûn, tình caûm gia ñình; tình caûm queâ höông ñaát nöôùc, con ngöôøi; caâu haùt than thaân; chaâm bieám.
B CHUAÅN BÒ CUÛA GIAÙO VIEÂN VAØ HOÏC SINH:
GV : Nghieân cöùu chuyeân ñeà, caùc taøi lieäu coù lieân quan, nghieân cöùu ñeà, ñaùp aùn.
HS :Ghi cheùp caån thaän, laøm baøi taäp ñaày ñuû, thöïc hieän caùc yeâu caàu cuûa giaùo vieân.
C.TIEÁN TRÌNH LEÂN LÔÙP:
1- OÅn ñònh toå chöùc lôùp : Đieåm dieän.
2- Kieåm tra baøi cuõ :
? Kieåm tra söï chuaån bò cuûa hoïc sinh.
3- Giaûng baøi môùi:
Giôùi thieäu baøi môùi: Caùc em ñaõ ñöôïc hoïc veà chuû ñeà ca dao – daân ca, hoâm nay chuùng ta ñi saâu vaøo nghieân cöùu maûng ñeà naøy.
Noäi dung baøi môùi:
I. Ca dao – dân ca 1. Khái niệm ca dao - dân ca - Ca dao - dân ca: Là tên gọi chung các thể loại trữ tình dân gian kết hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người. - Hiện nay, người ta phân biệt 2 khái niệm ca dao - dân ca: + Dân ca: những sáng tác kết hợp lời + nhạc  + Ca dao: Là lời thơ của dân ca Gồm cả những bài thơ dân gian mang phong cách nghệ thuật chung với lời thơ dân ca. Chỉ một thể thơ dân gian, thể ca dao. VD. Tháp Mười đẹp nhất bông sen (Bảo Định Giang) Trên trời mây trắng như bông (Ngô Văn Phú)
2. Néi dung : a. Ca dao h¸t vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu, t×nh gia ®×nh. b. Ca dao bµy tá lßng yªu quª h¬ng, ®Êt níc. c. BiÓu hiÖn niÒm vui cuéc sèng, t×nh yªu lao ®éng, tinh thÇn dòng c¶m, tÊm lßng chan hßa víi thiªn nhiªn. d. Béc lé nçi kh¸t väng vÒ c«ng lÝ, tù do, quyÒn con ngêi. Ca dao cã ®ñ mäi s¾c ®é cung bËc t×nh c¶m con ngêi: vui, buån, yªu ghÐt, giËn hên nhng næi lªn lµ niÒm vui cuéc sèng, t×nh yªu ®êi, lßng yªu th¬ng con ngêi. Ca dao phản ánh cuộc sống nhiều mặt của nhân dân. Tuy nhiên, là thể loại trữ tình nên ca dao chủ yếu phản ánh tâm tư, tình cảm, khát vọng, nỗi niềm của con người. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người đã coi ca dao là “cây đàn muôn điệu” của trái tim quần chúng: + Những câu hát về tình cảm gia đình + Những câu hát về t/y quê hương, đất nước và con người + Những câu hát than thân + Những câu hát châm biếm - Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ca dao chÝnh lµ nh÷ng lêi nãi t©m t×nh, lµ nh÷ng bµi ca b¾t nguån tõ t×nh c¶m trong mèi quan hÖ cña nh÷ng ngêi trong cuéc sèng hµng ngµy: t×nh c¶m víi cha mÑ, t×nh yªu nam n÷, t×nh c¶m vî chång, t×nh c¶m b¹n bÌ ... hiÓu ®îc ®iÒu ®ã sÏ gióp ngêi ®äc vµ häc sinh ý thøc s©u s¾c h¬n vÒ t×nh c¶m th«ng thêng hµng ngµy . - Ph¶i hiÓu t¸c phÈm ca dao tr÷ t×nh thêng tËp trung vµo nh÷ng ®iÒu s©u kÝn tinh vi vµ tÕ nhÞ cña con ngêi nªn kh«ng ph¶i lóc nµo ca dao còng gi·i bÇy trc tiÕp mµ ph¶i t×m ®êng ®Õn sù xa x«i, nãi vßng, hµm Èn ®a nghÜa. ChÝnh ®iÒu Êy ®ßi hái ngêi c¶m thô ph¶i n¾m ®îc nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt mµ ca dao tr÷ t×nh thêng sö dông nh: Èn dô, so s¸nh vÝ von. 3. Những giá trị nghệ thuật của ca dao- dân ca VN a. Nhân vật trữ tình - Người sáng tác, người diễn xướng, nhận vật trữ tình là một. - Chủ thể trữ tình đặt trong mối quan hệ với đối tượng trữ tình. - Nhân vật trữ tình trong cuộc sống lao động, trong sinh hoạt, trong quan hệ với thiên nhiên, gia đình, làng xóm, nước non….bộc lộ, giãi bày qua lời ca, tiếng nói của mình. b.Kết cấu - Kết cấu đối đáp - Kết cấu tầng bậc. - Kết cấu vòng tròn (đồng dao). - Kể chuyện, liệt kê (hát ru, lời tâm tình của anh lính thú, người đi ở) - Kết cấu đối ngẫu. - Kết cấu đối lập…. c. Ngôn ngữ trong ca dao - Giản dị, rất sinh động, ít dùng điển tích, điển cố, lời nói bình dân mang màu sắc địa phương. - Rất nhiều bài đạt trình độ cao, trau chuốt, chắt lọc, mượt mà, hàm súc, tinh tế trong ngôn ngữ. - Ngôn ngữ biểu hiện. - Vận dụng các thủ pháp so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, ngoa dụ…. - Thể hiện rõ, đậm đà, so sánh, bền vững tính dân tộc. VD. Trăm năm dẫu lỗi hẹn hò Cây đa, bến cũ con đò khác xưa Cây đa bến cũ còn kia Con đò năm ngoái, năm xưa mô rồi - Nhưng trong ca dao bộc lộ tâm tình khác những cảm xúc thẩm mĩ. - Nhiều hình tương ca dao mang giá trị thẩm mĩ, giàu sắc thái biểu cảm, tính chất biểu tượng, ước lệ tượng trưng. VD. Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng? Đan sàng thiếp cũng xin vâng. Tre vừa đủ lá non chăng hỡi chàng? d. Thể thơ trong ca dao *) Các thể văn (văn 2, 3, 4, 5) - Thường được dùng trong đồng dao. - Thể văn 2, 4 hoà lẫn với nhau, khó phân biệt VD. + Ông giẳng có bị Ông giăng cơm xôi Xuống đây có nồi Cùng chị cơm nếp + Hay bay hay liệng Là hoa chìm Xuống nước mà chìm Là hoa bông đá Làm bạn với cá Là hoa san hô Cạo đầu đi tu Là hoa râm bụt + Thể vần 3: nhịp 1/2, gieo vần ở tiếng T3. Lưng đằng trước Dấm thì ngọt Bụng đằng sau Mặt thì chua Đi bằng đầu Nhanh như rùa Đội bằng gót Chậm như thỏ + Thể vần 5: nhịp 3/2, gieo vần ở tiếng T5. Kẻ trong nhà đói khổ Trời giá rét căm căm Nơi ướt để mẹ nằm Nơi khô xê con lại. .............................. *) Thể lục bát : Nhịp phổ biến 2/2/2, 3/3, 4/4 - Thuyền ơi / có nhớ bến chăng Bến thì một dạ / khăng khăng/ đợi thuyền - Trên đồng cạn / dưới đồng sâu Chồng cày vợ cấy/ con trâu đi bừa. *) Thể song thất lục bát: Nhịp 3/4, gieo vần ở tiếng T7 vế trên và tiếng T3 vế dưới. - Mưa lâm thâm / ướt đầm lá hẹ Ta thương mình / có mẹ không cha *) Thể thơ hỗn hợp Chiều chiều trước bến Vân Lâu Ai ngồi ai câu Ai sầu ai thảm Ai thương ai cảm Ai nhớ ai trông. Thuyền ai thấp thoáng bên sông Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước non. *). Cấu trúc của ca dao + Xét theo quy mô: có 3 loại - Loại ngắn : 1 - 2 câu - Loại TB: 3 -5 câu - Loại dài: 6 câu trở lên + Phương thức biểu hiện: - Đối đáp (1 vế, 2 vế) - Trần thuật Hôm qua anh đến chơi nhà Thấy mẹ nằm võng, thấy cha nằm giường Thấy em nằm đất anh thương - Miêu tả Đường vô xứ Nghệ quanh quanh Non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ - Kết hợp các phương thức: Trần thuật + đàm thoại Trần thuật + miêu tả Cả 3 phương thức trên - Thể thơ lục bát. - Thể thơ song thất lục bát(nhịp ở câu song thất là ¾ khác thất ngôn Trung Quốc nhịp 4/3). - Thể vãn (mỗi câu có từ 2- 3 đến 4- 5 tiếng).Biến đổi số chữ, về dấu ngắt nhịp, gieo vần. e. Thời gian và không gian nghệ thuật * Thời gian nghệ thuật - Thời gian hiện tại, thời gian diễn xướng “bây giờ, hôm nay”.
c Thời gian vật lí. * Không gian nghệ thuật Không gian gần gũi, bình dị quen thuộc với con người: Dòng sông, con thuyền, cái cầu, bờ ao, cây đa, mái đình, ngôi chùa, cánh đồng, con đường, trong nhà, ngoài sân, bên khung cửi… c Không gian vật lý, không gian trần thế, đời thường, bình dị. * Mối quan hệ thời gian và không gian. - Quan hệ chặt chẽ. - Gắn với nhân vật trữ tình: bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của mình. g.Một số biểu tượng trong ca dao + Cây trúc, cây mai: tượng trưng đôi bạn trẻ, tình duyên. + Hoa nhài:(hoa lài) là loài hoa đẹp, quý bởi hương thơm.Tượng trưng thuỷ chung, tình nghĩa, cái đẹp cái duyên bên. + Con bống, con cò:(người thiếu nữ, thiếu phụ; hình ảnh cả trai, lẫn gái.Diễn đạt nỗi cực khổ vất vả. |