VĂN BẢN: NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI
(Lê Minh Khuê)
I. Tìm hiểu chung
| 1, Tác giả |
|
2, Tác phẩm | a, Hoàn cảnh sáng tác Truyện “Những ngôi sao xa xôi” là một trong những tác phẩm đầu tay của Lê Minh Khuê, viết năm 1971, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc diễn ra ác liệt nhất. |
b, Ngôi kể: Truyện kể theo ngôi thứ nhất, người kể là Phương Định, nhân vật chính trong tác phẩm. Điều đó rất thuận lợi trong việc biểu hiện thế giới tâm hồn, cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật và phù hợp với nội dung tác phẩm, tăng tính chân thật cho câu chuyện.
| |
c, Tóm tắt: - Ba nữ thanh niên xung phong làm thành một tổ trinh sát mặt đường tại một địa điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Họ gồm có : hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, còn tổ trưởng là chị Thao lớn tuổi hơn một chút. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom chưa nổ và phá bom. Công việc của họ hết sức nguy hiểm vì luôn phải đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom và phải làm việc giữa ban ngày dưới bom đạn của quân thù trên một tuyến đường ác liệt. Tuy vậy, họ vẫn lạc quan yêu đời, vẫn có những niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thanh thản, mơ mộng và đặc biệt họ rất gắn bó, yêu thương nhau trong tình đồng đội, dù mỗi người một cá tính. Cái hang đá dưới chân cao điểm là « ngôi nhà » của họ đã lưu giữ biết bao kỉ niệm đẹp của ba cô gái mở đường trong những tháng ngày gian khổ mà anh hùng của cuộc kháng chiến chống Mĩ. | |
d, Nghệ thuật, nội dung: - Nghệ thuật: + Truyện được kể theo ngôi thứ nhất. + Cách kể tự nhiên, ngôn ngữ sinh động, trẻ trung. + Thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật rất tinh tế, sinh động. - Lời kể linh hoạt, dùng nhiều câu văn ngắn, câu tỉnh lược, câu đặc biệt. - Nội dung: Truyện đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng rất hồn nhiên lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn. Đó chính là hình ảnh đẹp, tiêu biểu về thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mĩ.
e. Ý nghĩa nhan đề: Những ngôi sao xa xôi là một nhan đề đẹp, gợi cảm và mang ý nghĩa biểu tượng. Tác phẩm viết về những cô gái tuổi mười tám đôi mươi làm nhiệm vụ trinh sát mặt đường ở một cao điểm ác liệt của Trường Sơn. Cuộc sống chiến đấu gian lao nguy hiểm nhưng không làm tắt đi niềm yêu đời, yêu cuộc sống. - Nghĩa tả thực: Những ngôi sao xa xôi chỉ những ngôi sao tỏa sáng lấp lánh trên bầu trời đêm. Đó chính là biểu tượng cho vẻ đẹp vĩnh hằng của vũ trụ. - Nghĩa biểu tượng : Những ngôi sao xa xôi trở thành hình ảnh ẩn dụ chỉ những cô gái TNXP nơi núi rừng Trường Sơn xa xôi. Họ như những ngôi sao lặng lẽ tỏa sáng cho thế hệ trẻ noi theo. Họ chính là biểu tượng về phẩm chất cách mạng, tâm hồn trong sáng, hồn nhiên, lạc quan, đầy trẻ trung, mơ mộng. => Như vậy, nhan đề còn giúp thể hiện chủ đề tác phẩm. Đây là một nhan đề mang nét đặc trưng của văn học thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
g. Bố cục: 3 phần: - Từ đầu... ngôi sao trên mũ à Hoàn cảnh sống và làm việc của tổ trinh sát mặt đường - Tiếp... tự bịa ra nữa à Một lần phá bom Nho bị thương, cả tổ chăm sóc - Phần còn lại à Sau phút hiểm nguy, niềm vui của cả tổ với cơn mưa bất chợt |
II. Phân tích
1. Hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong.
| Ba cô gái: Thao, Định, Nho làm thành tổ trinh sát mặt đường – cái tên gợi khao khát làm nên những sự tích anh hùng. a. Hoàn cảnh sống và công việc. * Hoàn cảnh sống - Họ ở trong một hang dưới chân cao điểm giữa vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn, tức là ở nơi tập trung bom đạn và mọi sự nguy hiểm, ác liệt, từng ngày, từng giờ phải đối mặt với bom rơi, đạn nổ. Bom đạn giặc khiến không gian nơi đây mang đầy thương tích: đường bị đánh "lở loét, màu đất đỏ, trắng lẫn lộn" tưởng như sự sống bị huỷ diệt : "không có lá xanh" hai bên đường, "thân cây bị tước khô cháy"…Những cây rễ nằm lăn lóc, ngổn ngang những hòn đá to…. han rỉ trong lòng đất". => Hiện thực khô khốc đầy mùi chiến tranh, khốc liệt, huỷ diệt mọi sự sống. Nó không có màu xanh của sự sống, chỉ thấy tử thần luôn rình rập. * Công việc - Công việc trinh sát, phá bom của các cô thanh niên xung phong lại càng đặc biệt nguy hiểm. Nhiệm vụ của họ là quan sát máy bay địch ném bom, đo khối lượng đất đá phải san lấp, đánh dấu vị trí các quả bom chưa nổ và phá bom. Họ phải thường xuyên chạy trên cao điểm giữa ban ngày, phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá và máy bay địch có thể ập đến bất cứ lúc nào. Đặc biệt, họ phải bình tĩnh đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom – mà công việc này diễn ra hàng ngày, thậm chí mấy lần trong một ngày. => Đó là một công việc phải mạo hiểm, luôn căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức. => Hoàn cảnh chiến đấu ác liệt, công việc rất hiểm nguy đã thử thách ý chí, bản lĩnh của các cô gái.
b. Vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất của các cô gái TNXP * Vẻ đẹp chung - Lòng yêu nước, lí tưởng sống cao đẹp: + Ba cô gái thanh niên xung phong là những cô gái tuổi đời rất trẻ, mười tám đôi mươi. + Vì nhiệm vụ giải phóng miền Nam, lòng yêu nước mãnh liệt, họ đã không tiếc tuổi thanh xuân, ước mơ để cống hiến cho đất nước. - Tinh thần trách nhiệm, lòng dũng cảm: + Họ phải làm việc dưới làn mưa bom bão đạn, phải phá bom thông đường cho những đoàn quân tiến về giải phóng miền Nam. + Luôn sẵn sàng quên mình vì công việc, giàu tinh thần trách nhiệm. + Bình tĩnh, tự tin chiến thắng nỗi sợ cá nhân. + Kể về công việc với giọng điệu bình thản. - Tinh thần đồng đội gắn bó thân thiết: + Quan tâm, lo lắng, chăm sóc cho nhau. + Thân thiết như chị em ruột. + Sát cánh bên nhau trong chiến đấu. - Tâm hồn trong sáng, hồn nhiên, yêu đời: + Vẻ đẹp ngoại hình đầy nữ tính (Chị Thao cười, răng trắng, vết sẹo bóng lên, mảnh dù bay trên lưng -> Vẻ đẹp dạn dày kinh nghiệm, hào hùng; Định: Hai bím tóc dày mềm, đôi mắt mộng mơ đẹp như sao xa, cái cổ cao kiêu hãnh -> Vẻ đẹp trẻ trung, kiêu hãnh; Nho: cổ tròn, nhẹ nhõm, mát mẻ như một que kem trắng -> Hồn nhiên, trong sáng). => vẻ đẹp đầy nữ tính của họ là sự thách thức với mọi tàn phá, huỷ diệt, chết chóc. + Thích làm đẹp ngay trong sự ác liệt: Thao: thích tỉa lông mày, áo lót thêu chỉ màu; Định thích ngắm mình trong gương; Nho thích thêu thùa. + Tâm hồn mơ mộng, nhiều mơ ước. Cơn mưa đá ở cuối truyện khiến cho họ thích cuống cuồng, niềm vui con trẻ nổ tung ra, say sưa, tràn đầy. => Hồn nhiên, trong sáng. è Sự hiện diện của các cô gái nơi chiến trường ác liệt đã nói lên nhiều nhất về sức mạnh, sức sống bất diệt của dân tộc Việt Nam. Những vẻ đẹp của họ tiêu biểu cho chủ nghĩa anh hùng Cách mạng Việt Nam trong thời kì chống Mĩ cứu nước.
* Vẻ đẹp riêng: Nhân vật chị Thao - Chị Thao là tổ trưởng tổ trinh sát mặt đường. Khi làm nhiệm vụ, chị tỏ ra là một người điềm tĩnh, quyết đoán và rất táo bạo. + Trong những khoảnh khắc người khác có thể “thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu” nhưng chị bình tĩnh đến phát sợ : Khi sắp phải băng mình lên trên cao điểm chị vẫn bóc bánh quy để ăn ngon lành. + Trở về từ trận chiến dữ dội, ác liệt trên cao điểm, vẫn bình thản như không. + Trong mọi hoàn cảnh chị luôn có những mệnh lệnh đầy quyết đoán: Khi có trận chiến, chị lệnh cho Phương Định ở lại hang để trực điện đài còn chị và Nho thì lên mặt đường; Lúc Nho bị thương, dù rất lo lắng mặt tái, mắt mờ đi như không có sự sống nhưng chị không khóc -> Chị Thao là người bình tĩnh, cứng cỏi nhất của tổ trinh sát mặt đường. - Bên ngoài công việc, chị còn hiện lên với một tâm hồn nhạy cảm, đầy nữ tính và giàu tình cảm. + Một tâm hồn lãng mạn yêu ca hát: chị hay hát dù rằng giọng chị rất chua và sai nhạc ; Chị có ba quyển sổ dày để chép bài hát. + Như bao cô gái khác chị cũng thích làm đẹp : Lông mày của chị được tỉa nhỏ như cái tăm ; Áo lót của chị cái nào cũng thêu chỉ màu. + Chị Thao cũng có nỗi sợ hãi rất nữ tính: rất sợ máu và sợ vắt. + Chị lo lắng quan tâm cho những người đồng đội rất kín đáo. -> Qua vẻ đẹp đầy nữ tính đã tạo nên chiều sâu cho nhân vật và đưa nhân vật trở nên gần gũi, sống động hơn như một nữ anh hùng trong cuộc sống đời thường. Nhân vật Phương Định
- Những tưởng bom đạn, chiến tranh khiến cho tâm hồn, cảm xúc của những thanh niên xung phong trở nên chai sạn, thô ráp nhưng Phương Định vẫn hiện lên mang những nét đẹp trẻ trung và đầy nữ tính. Cô hồn nhiên, yêu đời và mang một tâm hồn thơ mộng: + Trong những khoảng thời gian không làm nhiệm vụ, cô thích hát để quên đi những căng thẳng và thêm yêu đời: Cứ thuộc một nhịp điệu nào đó thì cô lại tự bịa ra lời bài hát để ngân nga. + Hồn nhiên, vui thích cuống cuồng trước một cơn mưa đá bất ngờ giữa rừng. Nhân vật Nho - Nho là thành viên tổ trinh sát mặt đường, được các chị yêu chiều như một đứa em út trong gia đình nhưng trong công việc, cô hiện lên thật cứng rắn, mạnh mẽ và can đảm . + Có tinh thần trách nhiệm, cứng rắn trong công việc: Cùng với các chị trong tổ trinh sát cô dũng cảm đối mặt với bom đạn, khói lửa để hoàn thành công việc + Cô cũng rất gan dạ, dũng cảm, kiên cường trước khó khăn: Khi bị thương dù áp lực bom đạn khiến cho cô xanh tái đi và cảm thấy như không thở được nhưng cô không kêu một tiếng. - Bên cạnh đó, Nho còn hiện lên với những nét rất đáng yêu. + Cô có cái cổ tròn, với những nét vẻ xinh xắn, nhỏ nhắn, dễ thương như một que kem trắng bé nhỏ, khiến cho Phương Định yêu thương muốn bế ở trên tay. Dẫu ít tuổi nhất trong tổ trinh sát mặt đường, song Nho đã mang phẩm chất tốt đẹp và những cá tính riêng khó lẫn so với các chị. => Đánh giá: Nhà văn khiến lòng ta sống lại hình ảnh tuyệt đẹp và những chiến công phi thường của tổ trinh sát mặt đường, của Định, của Nho, của Thao, của hàng ngàn, hàng vạn cô thanh niên xung phong thời chống Mĩ. Chiến công thầm lặng của họ mãi mãi là một bài ca bất tử. - Cảm phục trước lòng yêu nước, sự gan dạ, dũng cảm, dám đối mặt với khó khăn của họ. - Yêu mến bởi họ lạc quan, yêu đời ngay trong hoàn cảnh khói lửa đạn bom. - Tự hào về tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ. Biết ơn những con người đã đem cả tuổi thanh xuân và tính mạng của mình để đổi lấy độc lập tự do cho Tổ quốc. Sự hy sinh của họ đã góp một phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. |